ΕΒΔΟΜΑΔΑ 1
Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Ό,τι κάνουμε, το κάνουμε για να καλύψουμε ανάγκες
Αν υπάρχει μια ιδέα που περιγράφει την ουσία του συναισθητικού τρόπου σκέψης, είναι η εξής: Όλες οι δράσεις μας, όλες οι δράσεις οποιουδήποτε ανθρώπου, αποτελούν προσπάθειες, -επιτυχείς ή μη-, για να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Μπορούμε να θεωρήσουμε όλες τις ανθρώπινες δράσεις ως προσπάθειες ικανοποίησης αναγκών.
Από το ξύσιμο του κεφαλιού μας (ανάγκη: ανακούφιση), – μέχρι την κατανάλωση γευμάτων (ανάγκη: θρέψη) ή τον γάμο (ανάγκη: συντροφικότητα) – ακόμα και το να γρονθοκοπήσουμε κάποιον (ανάγκη: έκφραση, άμυνα).
Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτή η οπτική είναι «η αλήθεια». Είναι απλά ένας τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα.
Ισχυρίζομαι ότι όταν έχω αυτήν την οπτική, αυτήν την επίγνωση – όταν σκέφτομαι ότι οι πράξεις μου ή οι πράξεις των άλλων καθρεφτίζουν πανανθρώπινες ανάγκες, βιώνω περισσότερη κατανόηση, σύνδεση, συμπόνια και αρμονία. Σοβαρά. Λειτουργεί.
Για να είμαι σαφής, όταν λέω «ανάγκες» εννοώ κάτι περισσότερο από τις βασικές ανάγκες που καλύπτουν τα προς το ζην (αέρα, νερό, τροφή, στέγη, ένδυση, ιατρική περίθαλψη κ.λπ.). Εννοώ όλα εκείνα που ο καθένας μας επιθυμεί να βιώσει σε μια ολοκληρωμένη ανθρώπινη ζωή.
Στον συναισθητικό τρόπο σκέψης, ο λόγος που οι ανάγκες είναι τόσο σημαντικές είναιc ότι, όσο περισσότερο επιλέγουμε να τις συνειδητοποιούμε, τόσο πιο πιθανό είναι να μπορούμε να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε ο ένας τον άλλον. Αυτό θα γίνει απολύτως σαφές καθώς θα προχωράμε στο πρόγραμμα.
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, θα εργαστούμε για να ορίσουμε, να διαχωρίσουμε και να ξεκαθαρίσουμε τι είναι οι ανάγκες, πώς μπορούμε να τις παρατηρούμε, πως να εμβαθύνουμε σε ό,τι αφορά τη σχέση μας με αυτές, και εν τέλει πως να εμπλουτίσουμε τη ζωή μας και τη ζωή όλων γύρω μας.
Αυτός ο τρόπος σκέψης έχει αλλάξει όλες μου τις σχέσεις.
Ελπίζω η παρακάτω ιστορία ως παράδειγμα σε όσα είπα να προσφέρει όχι μόνο σαφήνεια αλλά και ελπίδα.
ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
Μια Ιστορία με δύο μπαμπάδες
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη φορά που χρησιμοποίησα αυτόν τον τρόπο σκέψης σε μια συζήτηση με τον πατέρα μου. Στα σαράντα μου, ήμουν πλέον σίγουρος ότι δεν θα σταματούσε ποτέ να με επικρίνει και να μου λέει τι θα έπρεπε να κάνω. Σε όλη την ενήλικη ζωή μου ήμουνα αγχωμένος κατά τη διάρκεια των διακοπών, από φόβο για αυτές τις κουβέντες με τον πατέρα μου. Μου έφερναν απελπισία.
Μελετούσα1 με τον φίλο και μέντορά μου, Μάρσαλ Ρόζενμπεργκ, για λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, όταν επισκέφτηκα τους γονείς μου την Ημέρα των Ευχαριστιών2. Δεν άργησα να βρεθώ στο σαλόνι, πρόσωπο με πρόσωπο με τον πατέρα μου. Ξεκίνησε να με ρωτάει για τα άμεσα σχέδιά μου. Πήγε κάπως έτσι:
Μπαμπάς: Λοιπόν, Τομ, πώς πάει το στήσιμο του Κέντρου (NYCNVC3);
Εγώ: Εξαιρετικά (νιώθοντας ήδη λίγο ανήσυχος). Ο κόσμος συμμετέχει, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον – φαίνεται να πηγαίνει πολύ καλά.
Μπαμπάς: Θαυμάσια! (μετά από ένα λεπτό σιωπής) Έχετε εκπονήσει επιχειρηματικό σχέδιο;
Εγώ: Ναι, μπαμπά (νιώθω τώρα περισσότερη ένταση και μια δόση εκνευρισμού – είχα άλλωστε επαγγελματική εμπειρία στην εκπόνηση επιχειρηματικών σχεδίων).
Μπαμπάς: Ωραία, γιατί χρειάζεστε ένα επιχειρηματικό σχέδιο… Είναι γραπτό;
Εγώ: Ναι, μπαμπά, είναι γραπτό (η ενόχληση εντείνεται μέσα μου).
Μπαμπάς: ΟΚ, γιατί το επιχειρηματικό σας σχέδιο πρέπει να είναι γραπτό (περισσότερη σιωπή). Το σχέδιό σου έχει διάγραμμα Gantt; Ξέρεις, μια λίστα με όλα τα πράγματα που πρέπει να γίνουν, όλους τους ανθρώπους που θα τα υλοποιήσουν και πότε ακριβώς θα τα υλοποιήσουν. Το έχετε κάνει αυτό;
Εγώ: Ναι, μπαμπά, το κάναμε. (Τώρα ήμουν στην τσίτα). Και ναι, το έχουμε καταγράψει.
Η κατάσταση μου φαινόταν τόσο γνώριμη – και όχι με την καλή έννοια. Η ανάκριση συνεχίστηκε. Τελικά, απεφάνθη:
Μπαμπάς: Τομ, παιδί μου, τα καλύτερα σχέδια και οι καλύτερες ιδέες δεν έχουν σημασία, ακόμα κι αν καταφέρεις να τις βάλεις στο χαρτί, δεν μπορείς απλώς να γράφεις γι’ αυτές – πρέπει να βγεις εκεί έξω και να τις υλοποιήσεις! Τομ, πρέπει να σοβαρευτείς!
Σε ΠΟΛΥ αργή κίνηση
Οι στιγμές που ακολούθησαν τα λόγια του πατέρα μου επρόκειτο να είναι διαφορετικές από όσες είχα ζήσει μαζί του τα προηγούμενα σαράντα χρόνια. Θα ήθελα να τις μοιραστώ μαζί σας σε «πολύ αργή κίνηση», με την ελπίδα ότι μπορεί να συνεισφέρουν και σε εσάς.
Βήμα 1
Φρέναρα τον εαυτό μου. Με φρέναρα πολύ. Σκέφτηκα «αν συνεχίσεις να κάνεις αυτό που κάνεις, θα συνεχίσεις να παίρνεις αυτό που παίρνεις». Τη στιγμή που ο πατέρας μου «ξεκίνησε», θυμήθηκα να επιβραδύνω, ώστε να μπορώ να επιλέξω να δράσω – και όχι να αντι-δράσω. Χάρη στις σπουδές μου στον συναισθητικό τρόπο σκέψης, μπόρεσα να παρατηρήσω τρία πράγματα που συνέβαιναν.
Πρώτον, είχα μια ανάγκη που δεν καλυπτόταν.
Δεύτερον, σκεφτόμουν επικριτικά.
Τρίτον, επρόκειτο να εμπλακώ σε έναν ακόμη καυγά με τον πατέρα μου, αν δεν έκανα κάτι διαφορετικό αυτήν τη φορά.
Η πρόκληση που είχα μπροστά μου ήταν να επικεντρωθώ σε μένα, εστιάζοντας στην ανάγκη μου που δεν καλυπτόταν και όχι στην επίκριση. Πολύ δύσκολο για μένα, καθώς σε όλη μου τη ζωή είχα μάθει να κατηγορώ τους άλλους για τις ακάλυπτες ανάγκες μου. Έτσι, η τάση μου ήταν να εστιάζω την προσοχή μου στο να κατηγορώ τους άλλους ή τον εαυτό μου, αντί να εστιάζω στις ανάγκες μου.
Στην πρακτική της ενσυναίσθησης, πάνω στην οποία εξασκούμουν, προσπαθούσα να συνειδητοποιώ αυτές τις στιγμές και να επιβραδύνω, ώστε να μπορώ να εστιάζω στις ανάγκες μου και στις ανάγκες των άλλων- και ΟΧΙ στο να κατηγορώ ή να επικρίνω.
Για να ενισχύσω αυτή τη νέα συνήθεια, είχα ανακαλύψει κάποια σημάδια που θα μου υπενθύμιζαν πότε ξαναμπαίνω στο μονοπάτι της αποξένωσης. Παρατήρησα ένα σφίξιμο στο στήθος μου – και τις σκέψεις, «δεν θα έπρεπε να μου μιλάει έτσι – είναι απίστευτα επικριτικός. Θα έπρεπε να είναι πιο υποστηρικτικός, μου αξίζει καλύτερη συμπεριφορά». Αυτά ήταν τα σημάδια μου: το σφίξιμο στο στήθος μαζί με τις σκέψεις τύπου «θα έπρεπε/δεν θα έπρεπε».
Βήμα 2
Έδωσα στον εαυτό μου ενσυναίσθηση: Αναρωτήθηκα: «τι αισθάνομαι και τι χρειάζομαιαυτήν τη στιγμή;». Αισθανόμουν λίγο ταραγμένος, αλλά και κάπως αισιόδοξος. Ήθελα να βλέπουν ποιος είμαι, σίγουρα ήθελα περισσότερη ευκολία και λαχταρούσα σύνδεση και επικοινωνία. Έχοντας συνειδητοποιήσει τις ανάγκες μου, μπόρεσα να κάνω την επιλογή μου. Επέλεξα τη σύνδεση.
Βήμα 3
Προσπάθησα να ακούσω με ενσυναίσθηση. Δοκίμασα τα «συναισθητικά αυτιά μου» – που άκουγαν μόνο τις ανάγκες του πατέρα μου. Η στιγμή ήταν κρίσιμη. Μέσα στο κεφάλι μου επαναλάμβανα τις λέξεις: «όλες οι πράξεις είναι μια προσπάθεια ικανοποίησης αναγκών. Όλες οι πράξεις είναι μια προσπάθεια ικανοποίησης αναγκών».
Αλλά ποιές @#?% ανάγκες του πατέρα μου, αναρωτήθηκα, θα μπορούσαν να καλύπτονται με το να με ζορίζει τόσο πολύ; Ρώτησα τον εαυτό μου ξανά, «ποιες ανάγκες…;». Αυτήν τη φορά άρχισα πραγματικά να αναρωτιέμαι.
Ρωτώντας ειλικρινά τον εαυτό μου «ποιες ανάγκες θα μπορούσε να ικανοποιεί μιλώντας μου με αυτόν τον τρόπο;», μπόρεσα να δω την «επίθεση» του πατέρα μου διαφορετικά. Κατάφερα πραγματικά να δω τις ενέργειές του σα μια προσπάθεια να ικανοποιήσει ανάγκες. Είχα βρει έναν καινούργιο τρόπο να βλέπω τον πατέρα μου.
Η συζήτηση συνεχίστηκε κάπως έτσι:
«Λοιπόν, μπαμπά από αυτά που λες, φαίνεται σα να θέλεις πραγματικά να πετύχω επαγγελματικά και θα σου άρεσε πολύ αν μπορούσα να επωφεληθώ από την εμπειρία σου. Έτσι δεν είναι;»
Φάνηκε μπερδεμένος για μια στιγμή καθώς έγερνε το κεφάλι του προς τη μια πλευρά. Μετά από κάποια σιωπή, με έναν τόνο που έμοιαζε να είναι ένας συνδυασμός
ανακούφισης και χαράς, είπε: «Ναι… ναι, έτσι είναι».
Η εστίαση στις ανάγκες του πατέρα μου άλλαξε τη στιγμή. Μπροστά στα μάτια μου, μεταμορφώθηκε από έναν «επικριτικό, αυταρχικό, ξερόλα», σε έναν άνθρωπο που αγαπούσε τον γιο του και ήθελε να τον βοηθήσει να πετύχει.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη στιγμή. Θα μπορούσα να είχα υπερασπιστεί τον εαυτό μου. Θα μπορούσα να προσπαθήσω να τον πείσω ότι όντως ήξερα τι μου γίνεται. Ωστόσο, εκείνη τη στιγμή, ήμουν επικεντρωμένος σε κάτι άλλο – στις ανάγκες. Αυτό που μου φαινόταν το πιο σημαντικό ήταν ότι ο πατέρας μου ήθελε να με βοηθήσει, και αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος που μπορούσε να σκεφτεί. Από αυτήν την οπτική γωνία, μπόρεσα να βρω έναν τρόπο σύνδεσης, και για πρώτη φορά μετά από πολύ- πολύ καιρό, δεν τσακωθήκαμε.
ΕΞΑΣΚΗΣΗ
Πρακτική 1 – Ανακαλύψτε και παρατηρήστε τις ανάγκες
Κρατήστε σημειώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας. Κάντε 1 έως 5 εγγραφές την ημέρα που να περιλαμβάνουν την περιγραφή μιας πράξης ή των λόγων που είπε κάποιος και ποια ανάγκη φαντάζεστε ότι προσπαθούσε να καλύψει. Είναι ΠΟΛΥ χρήσιμο να περιορίσετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε σε αυτές που περιλαμβάνονται στη Λίστα Αναγκών. Ο λόγος θα γίνει ξεκάθαρος τις επόμενες εβδομάδες.
Πρακτική 2 – Παρατηρήστε τις ανάγκες – μεγαλύτερο επίπεδο δυσκολίας
Σκεφτείτε κάποιον κοντινό σας άνθρωπο που κάνει ή λέει κάτι που δεν σας αρέσει. Δείτε αν μπορείτε να καταλάβετε ποια ανάγκη προσπαθεί να ικανοποιήσει. Και πάλι, είναι ΠΟΛΥ χρήσιμο να περιορίσετε τις λέξεις που χρησιμοποιείτε σε αυτές που περιλαμβάνονται στη λίστα των αναγκών. Και πάλι, ο λόγος θα φανεί τις επόμενες εβδομάδες.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου
1 ΣτΜ: ήταν μαθητής του Marshal Rosenberg, κλινικού ψυχολόγου και συγγραφέα του βιβλίου «Μη βίαιη Επικοινωνία, Η γλώσσα της καρδιάς» (μτφ. Γ. Τσιτσιρίγκου)
2 ΣτΜ: Η Ημέρα των Ευχαριστιών (Thanksgiving day) είναι ίσως η πιο σημαντική γιορτή και αργία μετά τα Χριστούγεννα στις ΗΠΑ. Ο κόσμος τη γιορτάζει οικογενειακά με το παραδοσιακό γεύμα της γεμιστής γαλοπούλας και της κολοκυθόσουπας.
3 ΣτΜ: NYCNVC = New York Center for Non Violent Communication. Το Κέντρο Μη Βίαιης Επικοινωνίας στη Νέα Υόρκη, ιδρύθηκε το 2003 από τον Thom Bond και την Nellie Bright, με την υποστήριξη του Marshall Rosenberg, του Larry Wydro και μιας μικρής ομάδας εθελοντών. Σήμερα έχει 35.000 εγγεγραμμένα μέλη και πάνω από 20.000 ενεργούς εκπαιδευόμενους σε πάνω από 110 χώρες.