Η Θ Ε Ω Ρ Ι Α
Συμπόνια και Ευαλωτότητα
Καθώς συνεχίζουμε το ταξίδι μας προς τη συμπονετική σκέψη και ζωή, αναπόφευκτα καλούμαστε να επανεξετάσουμε κάποιες πεποιθήσεις που μας συνόδεψαν στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: μπορεί να φαίνεται παράξενο να σκεφτόμαστε την ευαλωτότητα ως έναν τρόπο άσκησης δύναμης ή εξουσίας, όμως οι εμπειρίες που απέκτησα στο ταξίδι μου προς τη σύνδεση και τη συμπόνια με έπεισαν ότι συχνά είναι ακριβώς αυτό.
Ευαλωτότητα: Αδυναμία ή δύναμη;
Μπορούμε να σκεφτούμε την ευαλωτότητα ως την κατάσταση στην οποία είμαστε εκτεθειμένοι στο να πληγωθούμε, είτε σωματικά είτε συναισθηματικά· που αφήνουμε τον εαυτό μας ανοιχτό στον πόνο, στις επικρίσεις και την κριτική. Σε έναν κόσμο επιβολής εξουσίας, το να βλέπουμε την ευαλωτότητα ως αδυναμία έχει νόημα (βλ. κεφ. 42). Σ’ έναν κόσμο, όπου τα άτομα επιδιώκουν να ελέγχουν και να κυριαρχούν, η ευαλωτότητα μπορεί να θεωρηθεί ως μια καλή ευκαιρία για επιβολή εξουσίας.
Αντίθετα, σ’ έναν κόσμο όπου η εξουσία είναι κάτι που θα θέλαμε να μοιραζόμαστε και η αρμονία είναι αυτό που επιδιώκουμε, το να στεκόμαστε ευάλωτοι είναι ένας τρόπος να βαθύνουμε τη σύνδεση και την αλληλοκατανόησή μας και να υφάνουμε περισσότερη συμπόνια.
Η Δύναμη της Ευαλωτότητας
Φανταστείτε ότι κάνατε κάτι που δεν είναι σε αρμονία με τις αξίες σας. Ίσως είπατε κάτι που είχε σκοπό να πληγώσει κάποιον, επειδή κάτι που εκείνοι είπαν σας προκάλεσε πόνο. Σε μια κατάσταση όπου κυριαρχεί η επιβολή εξουσίας και το δίπολο «σωστό-λάθος», ίσως διστάσετε να παραδεχτείτε ή να μοιραστείτε τη μεταμέλειά σας για τον πόνο ή την αποξένωση που προκάλεσαν οι πράξεις σας. Είναι η περίπτωση που το να μοιραστείτε τη μεταμέλεια σας θα σας άφηνε «ευάλωτους» στις επικρίσεις του άλλου ατόμου. Αντ’ αυτού θα μπορούσατε πολύ εύκολα να προτιμήσετε να παραμείνετε σε αποξένωση από τον άλλον.
Τώρα φανταστείτε ότι κάνατε ή είπατε το ίδιο πράγμα, αλλά αυτή τη φορά, η πρόθεσή σας είναι να αποκαταστήσετε την επαφή με το άλλο άτομο. Με το να είστε «ευάλωτοι» και να μοιραστείτε τη μεταμέλειά σας, δημιουργείτε μια ευκαιρία για σύνδεση και αλληλοκατανόηση.
Γείωση στην αυτο-ενσυναίσθηση και την αυτο-συμπόνια
Όταν σκέφτομαι τα πράγματα που έχω κάνει στη ζωή μου που δεν αντικατοπτρίζουν το πώς θα ήθελα να ενεργώ, με βοηθάει να θυμάμαι ότι «όλα όσα κάνω είναι μια προσπάθεια να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου». Είναι χρήσιμο, επειδή αυτή η επίγνωση, με βοηθάει να καταλάβω ότι παρόλο που δεν ικανοποίησα κάποιες από τις ανάγκες μου (ακεραιότητα για παράδειγμα), έκανα το καλύτερο που μπορούσα εκείνη τη στιγμή. Αν σκέφτομαι τις πράξεις μου με αυτόν τον τρόπο -σε αντίθεση με το να σκέφτομαι ότι έκανα κάτι «λάθος»- μπορώ και να αγκαλιάσω τον εαυτό μου με συμπόνια, και ταυτόχρονα να μετανιώνω για αυτό που έκανα. Μπορώ να είμαι σε επαφή με τις ανάγκες που θα ήθελα να εκπληρώσω αλλά και με τις ενέργειες που θα ήθελα να κάνω στο μέλλον (βλ. κεφ. 23).
Η διάκριση μεταξύ του «έκανα κάτι λάθος» και του «έκανα κάτι για το οποίο μετανιώνω» μας προσφέρει την ευκαιρία να δούμε τον εαυτό μας και τους άλλους πολύ διαφορετικά. Όταν μπορούμε να παραμείνουμε εστιασμένοι στις ανάγκες εξαφανίζεται η έννοια του κακού ανθρώπου. Υπάρχει απλώς κάποιος που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του όσο καλύτερα μπορεί τη δεδομένη στιγμή, με έναν τρόπο που δεν λειτουργεί πολύ καλά για μένα (και τελικά και γι’ αυτούς). Δεν υπάρχει η έννοια του ανεύθυνου ανθρώπου. Υπάρχει απλώς κάποιος που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του όσο καλύτερα μπορεί τη δεδομένη στιγμή, με τρόπο που δεν ικανοποίησε τις δικές μου ανάγκες (και τελικά τις δικές τους).
Όταν βλέπουμε τον εαυτό μας και τους άλλους υπό αυτό το πρίσμα, το δίπολο σωστό-λάθος (και άλλες επικρίσεις) μπορεί να θεωρηθούν ως εκφράσεις πόνου, και όχι «η αλήθεια». Με αυτή την επίγνωση, μπορούμε να γίνουμε «άτρωτοι» στις αποξενωτικές επιδράσεις των επικρίσεων.
Η ενσωμάτωση αυτής της συναισθητικής θεώρησης του κόσμου αλλάζει τα πάντα. Μπορούμε να βλέπουμε τους άλλους και τον εαυτό μας με συμπόνια και ταυτόχρονα να θέλουμε τα πράγματα να είναι διαφορετικά. ‘Οταν έχουμε αυτή τη θεώρηση, δεν χρειάζεται να συγχωρούμε τον εαυτό μας ή τους άλλους, γιατί κανείς δεν έχει κάνει τίποτα «λάθος». Αντίθετα, μπορούμε να καταλάβουμε ότι θα θέλαμε να βιώσουμε κάτι διαφορετικό και να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση με συμπόνια και πάθος στην καρδιά μας.
Η πρόκληση
Αν είστε σαν κι εμένα, η ιδέα να προσπαθήσετε να ζήσετε από μια θέση ευαλωτότητας μπορεί να είναι αρκετά τρομακτική. Στην προσπάθειά μας να επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, αναπόφευκτα διατρέχουμε τον κίνδυνο να βιώσουμε πόνο και να γίνουμε στόχος επικρίσεων τόσο των δικών μας όσο και από τους άλλους.
Ωστόσο, με εξάσκηση, μπορούμε να μάθουμε να κατανοούμε και να αγκαλιάζουμε τη δύναμη της ευαλωτότητας ως ένα βήμα προς την συμπονετική ζωή που θα θέλαμε.
Σ Τ Η Ν Π Ρ Α Ξ Η
«Τα ‘χω παίξει»
Πριν από μερικά χρόνια, όταν μόλις είχα αρχίσει να διδάσκω τη συναισθητική σκέψη και δράση, είχα την ευκαιρία να διδάξω ένα μάθημα σε ένα πανεπιστήμιο στο Μπίνγκαμτον της Νέας Υόρκης.
Για κάποιο λόγο, καθώς πλησίαζε η στιγμή να ξεκινήσω την παρουσίασή μου, άρχισα να νιώθω νευρικότητα. Αυτό ήταν ασυνήθιστο για μένα· είχα κάνει εκατοντάδες παρουσιάσεις στη ζωή μου. Αποσυντονίστηκα και άρχισα να γίνομαι όλο και πιο νευρικός. Αγχώθηκα που ένοιωθα αγχωμένος και σύντομα ήμουν στα πρόθυρα να χάσω εντελώς την ψυχραιμία μου. Ακόμα δεν ξέρω γιατί μου συνέβη αυτό.
Όταν έφτασε η ώρα να με παρουσιάσουν ως ομιλητή, ήμουν ένα ράκος, έτρεμα και είχα αρχίσει να ιδρώνω. Καθώς πλησίαζα στο βήμα για να μιλήσω, συνειδητοποίησα ότι σε αυτή την κατάσταση θα ήταν πολύ δύσκολο να επικοινωνήσω αποτελεσματικά με τους μαθητές που είχαν έρθει να με ακούσουν να μιλάω. Αποφάσισα να σταθώ ευάλωτος μπροστά τους.
Μίλησα. «Καλησπέρα σας. Πριν ξεκινήσουμε θα ήθελα να πω ότι νιώθω ένα ράκος. Άρχισα να αγχώνομαι πριν από λίγα λεπτά, κάτι που δεν μου συμβαίνει σχεδόν ποτέ, και τώρα τρέμει το φυλλοκάρδι μου· και δεν ξέρω καν γιατί!».
Δεν είχα ιδέα πως θα αντιδράσουν. Πήρα το ρίσκο επειδή ήθελα επαφή, χωρίς να ξέρω αν θα με κορόιδευαν ή θα με κατέκριναν ή αν θα έχανα το κύρος μου στα μάτια τους.
Όπως ήλπιζα, τα λόγια μου δημιούργησαν άμεση σύνδεση με όλους σχεδόν στην αίθουσα. Δυσκολεύομαι να το περιγράψω, αλλά τα βλέμματα και οι ήχοι που ακολούθησαν την «εξομολόγησή» μου ήταν πλημμυρισμένα από συμπόνια και κατανόηση. Η σύνδεση πήγε από το 0 στο 100 και το άγχος μου μεταμορφώθηκε αμέσως. Η κρίση ξεπεράστηκε και μπόρεσα να απολαύσω ένα ωραίο 90λεπτο με το κοινό μου, με τους νεοαποκτηθέντες φίλους μου.
Παρόλο που έχω αυτή την ανάμνηση για να αναπολώ, θυμάμαι και άλλες φορές που τα πράγματα δεν πήγαν τόσο καλά. ‘Ομως, η σύνδεση και η συμπόνια που μπόρεσα να βιώσω στη ζωή μου επειδή άδραχνα την ευκαιρία να είμαι ευάλωτος, μου είναι πολύτιμες για μένα και υπερτερούν κατά πολύ του πόνου που βίωσα από τις επιλογές μου.
Ε Ξ Α Σ Κ Η Σ Η
Πρακτική 1 – «Δοκιμαστική πτήση ευαλωτότητας»
Αυτή η άσκηση αποτελεί πρόκληση. Συνιστάται να δοκιμάσετε τα δύο τελευταία βήματα ως «παιχνίδι ρόλων» με έναν φίλο ή συνεργάτη ενσυναίσθησης τουλάχιστον μία φορά (αν όχι 10 φορές) πριν την δοκιμάσετε στην πραγματικότητα.
Τα βήματα 1-4 υλοποιούνται από σας, ενώ τα βήματα 5 και 6 υλοποιούνται ως «παιχνίδι ρόλων» ή «πραγματικό παιχνίδι» με κάποιον άλλον.
1.
Παρατηρώ: Σκεφτείτε μια κατάσταση όπου κάνατε ή είπατε κάτι για το οποίο μετανιώσατε, και στην οποία δεν μπορέσατε να εκφραστείτε με έναν «ευάλωτο» τρόπο… μια κατάσταση στην οποία θα επιθυμούσατε βαθύτερη σύνδεση. Ίσως φοβηθήκατε ότι θα σας επικρίνει ο εαυτός σας ή το άλλο άτομο ή ότι θα υπάρξει τιμωρία ή εκδίκηση.
Θυμηθείτε τη συγκεκριμένη πράξη ή ατάκα και σημειώστε την.
2.
Συνειδητοποιώ την αυτοκριτική μου: Σημειώστε τις επικρίσεις σας σχετικά με αυτό που κάνατε. Φέρτε τις στο φως. Τι λέτε στον εαυτό σας; Για παράδειγμα: «Ήμουν τόσο κακός», «Αυτό ήταν τόσο απερίσκεπτο», «Επρεπε να είχα κάνει το Χ».
Θυμηθείτε, συχνά προσπαθούμε να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας μέσω της ενοχής, της ντροπής ή με άλλες όχι και τόσο ευχάριστες τακτικές. Μπορούμε να το αντιληφθούμε αυτό από τα συναισθήματα θυμού ή ενοχής που νιώθουμε. Μία από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε συχνά σε αυτή τη διαδικασία είναι το «θα έπρεπε».
3.
Μεταφράζω τις επικρίσεις μου σε ανάγκες: Κοιτάξτε κάτω από τις επικρίσεις σας για να δείτε ποια ανεκπλήρωτη ανάγκη σας εκφράζεται με τη συγκεκριμένη επίκριση (βλ. κεφ. 2 και 8). Ποιες ανάγκες σας δεν ικανοποιήθηκαν από τον τρόπο που συμπεριφερθήκατε ή από αυτά που είπατε; Για παράδειγμα: «σεβασμός» ή «σύνδεση». Γράψτε τις.
4.
Προσφέρω ενσυναίσθηση στον εαυτό μου: Ρωτήστε τον εαυτό σας ποιες ανάγκες προσπαθούσατε να ικανοποιήσετε με την πράξη ή τα λόγια που επιλέξατε να πείτε ή να κάνετε. Κάντε στον εαυτό σας το δώρο της συμπονετικής κατανόησης. Γράψτε ένα μήνυμα προς τον εαυτό σας, όπως:
«Καταλαβαίνω γιατί το έκανα αυτό. Προσπαθούσα να ικανοποιήσω τις ανάγκες μου για , και . Και παρόλο που το καταλαβαίνω αυτό, θα ήθελα πολύ να ικανοποιήσω αυτές τις ανάγκες με έναν τρόπο που να ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τις άλλες ανάγκες μου για ____________, _______________ και _______________.
5.
Μοιραστείτε την ευαλωτότητά σας: Φανταστείτε πώς θα μπορούσατε να μοιραστείτε την ευαλωτότητά σας υπό το πρίσμα αυτής της κατανόησης.
Και πάλι, δοκιμάστε το σε ένα παιχνίδι ρόλων με έναν σύντροφο εξάσκησης πριν το δοκιμάσετε στην πραγματικότητα.
Μπορεί να μοιάζει ως εξής: «Αισθάνομαι λίγο φόβο που το μοιράζομαι αυτό μαζί σου γιατί φοβάμαι μήπως με επικρίνουν, αλλά θέλω πραγματικά να επανασυνδεθώ μαζί σου. Όταν (έκανα, είπα κ.λπ.), δεν ικανοποίησα την ανάγκη μου για __________________ (π.χ. φροντίδα, νοιάξιμο, …), και αυτό είναι πραγματικά σημαντικό για μένα, γιατί ξέρω ότι είχε αντίκτυπο σε σένα. Τώρα που το συνειδητοποιώ αυτό, θα ήθελα να το αντιμετωπίσω διαφορετικά, με τρόπο που να είναι πιο ευθυγραμμισμένος με τις αξίες μου και να δημιουργεί περισσότερο _______________. Αναρωτιέμαι, πώς σου ακούγονται όλα αυτά;»
6.
Ενσυναίσθηση: Αυτή είναι η στιγμή που είμαστε πιο ευάλωτοι… όπου μπορεί να θέλουμε να υπερασπιστούμε ή να εξηγήσουμε τις πράξεις μας. Αυτή είναι η στιγμή της μεταμόρφωσης: να μπορέσουμε (μέσω της εστίασής μας στις ανάγκες πίσω από τις επικρίσεις) να συμπαρασταθούμε στον πόνο του άλλου, αν εκείνος επιλέξει να τον μοιραστεί. Αυτό είναι το σημείο όπου θα δοκιμαστεί η ικανότητά μας να είμαστε συμπονετικοί. Απλά συναισθανθείτε και συνδεθείτε. Έχω ανακαλύψει, εκ πείρας, ότι το να υπερασπιζόμαστε τον εαυτό μας και το να εξηγούμε είναι σχεδόν πάντα αντιπαραγωγικές επιλογές σε τέτοιου είδους συζητήσεις και μπορούν γρήγορα να επαναφέρουν τον πόνο. Εγώ, στην αρχή, το βρήκα δύσκολο αλλά και απολύτως απαραίτητο απλώς να προσφέρω ενσυναίσθηση στον πόνο του άλλου – ίσως και να μεταφράζω τις επικρίσεις του σε ανάγκες χωρίς όμως να εξηγώ τη «δική μου πλευρά». Ευαλωτότητα και δύναμη ταυτόχρονα.
Μετάφραση: Μαρία Αγγέλου